Het leven is als het zingen van een lied dat je niet gerepeteerd hebt. (J. Whedon)
Ik heb al een slecht geheugen zo lang ik mij kan herinneren. (Herman Finkers)
Als je doet wat je leuk vindt, hoef je nooit te werken. (Mahatma Gandhi)
De afgelopen periode heeft de busbrief even in de wacht gestaan vanwege het verlenen van voorrang aan de overgang van Connexxion naar EBS in Haaglanden op mijn werkgerelateerde pv-pagina. Ik ben dan nu wel officieel met pensioen maar dat wil niet zeggen dat ik de overgang naar een andere vervoerder in 'mijn' concessie zomaar voorbij kan laten gaan. Op de pv-webpagina heb ik geprobeerd nuttige zaken voor mijn oud-collega's te blijven verzorgen en ik werd getrakteerd op vele foto's van o.a. de nieuwe busvloot en de nieuwe werkomgeving. Dat kan geen weken wachten dus steeds weer aanvullen, aanpassen en wijzigen. Maar nu dan toch een verse warm aanbevolen busbrief uit de digitale oven. Geen hoofdstukken van en/of over de bekende onderwerpen maar een 'special' over de trolleybussen. Ik trap ongetwijfeld open deuren in bij sommige lezers maar na 154 brieven met sporadisch een foto van een trolleyvoertuig, leek het mij gepast om deze voor Nederland redelijk unieke wijze van openbaar vervoer, een eigen editie te bezorgen. Hieronder mijn poging.
Op 12 november zag ik dat RTV Noord aandacht heeft voor de trolleybus van Groningen. Via deze link is dat te bekijken.
Klik op het logo hierboven voor een nieuwsbrief rond het 70e trolley jaar
Goud van Oud:
De 2e foto laat een duidelijk verbetering zien hoewel het lijkt of de fietser het qua snelheid wint van de trolleybus. Er werd door meerdere gemeenten in Nederland een poging gedaan om het trolley vervoer te benutten maar eigenlijk is er na al die pogingen slechts een gemeente overgebleven en dat is Arnhem. Rotterdam deed een poging (zie verder in deze brief) Groningen heeft met trolleybussen gereden en ook Nijmegen. Deze foto dateert vermoedelijk van de eerste jaren na de 2e wereldoorlog, circa 1949, en is genomen in Groningen. Het comfort zal vast iets te wensen overlaten maar voor die tijd zat je wel in een heel modern vervoermiddel.
Trolley Busmuseum:
Voor alles is wel ergens een museum en dus ook voor de
trolleybus. Klik op de eerste foto om naar de webpagina van het museum
te gaan.
Een foto uit een bedrijfsblad uit 2017 laat een serie wagens zien klaar voor de dienstuitvoering. Deze hybride wagens werden geleverd door Hess, een Zwitserse bussenbouwer, aan BRENG. De 2e foto is genomen als PR foto bij de beroemde brug in Arnhem. Slimmerds zullen opmerken dat er geen stroomdraden te zien zijn op deze locaties maar dat is het voordeel van hybride. Trouwens de oudere trolleybussen hadden in de meeste gevallen wel gewoon nog een kleine dieselmotor aan boord om in geval van storing of nood, zonder stroom een beperkt stukje te kunnen rijden.
Duidelijk zichtbaar, ook op deze foto, zijn de trolleystangen waar de bus o.a. zijn naam aan dankt. Bij een tram zie je slechts 1 pantograaf omhoog tegen de draad aan. Waarom hier dan niet? Twee van de lange stangen zien er wiebelig uit en zijn dat dan ook. De oorzaak zit hem in de manier waarop de stroomvoorziening is geregeld. Bij een tram wordt de stroom van de bovenleiding na gebruik afgevoerd via de rails. Stroom kan pas stromen als er een circuit is en dat is heel eenvoudig zichtbaar in elk huis als je naar een stekker kijkt. Twee polen, stroom eruit en weer terug erin!! Maar dat afvoeren via de rails gaat niet bij een bus op rubberbanden dus gaat de stroom via 1 trolleystang voor de aandrijving zorgen waarna het weer afgevoerd wordt via de 2e stang. Een sluitend circuit dus. Het woord trolley is het Engelse woord voor wieltje en dat wieltje werd in de oude versies gebruikt om de stangen langs de bovenleiding te laten lopen. Later werd dat op een andere manier gedaan maar de naam trolleybus is gebleven.
Klik op de foto voor meer info over deze museumbus 101.
Aanleg
trolleybus in Rotterdam:
In de 2e wereldoorlog werd het voor
Rotterdam noodzakelijk om een oplossing te vinden voor het
brandstofprobleem. Men had al gewerkt met gasgeneratoren maar dat
was slechts een tijdelijke oplossing. Tijdens de oorlog werd er
daarom een poging gedaan om een trolleynetwerk aan te leggen. Een
paar bestaande voertuigen werden omgebouwd voor elektriciteit en
werden er proeven gedaan. De eerste foto hieronder laat zien dat er
masten voor de bovenleidingen werden aangelegd in de Maastunnel en
op de 2e foto zie je het trekken van kabels door de tunnel. Voor het
echter zoveel kwam dat er echt met trolleybussen een dienstregeling
gereden kon worden, ging het fout. Niet met de trolleybussen maar
met het tracé door de Maastunnel. De bezetter had de bovenleidingen
weer verwijderd en gebruikt voor het aanleggen van
ontploffingsmateriaal waardoor de tunnel om meerdere redenen afviel
als trolleybustracé. Een half jaar later werd Rotterdam bevrijd en
besloot de RET geen verdere stappen te ondernemen om alsnog een
trolleysysteem te beginnen.
De derde foto in dit hoofdstuk laat een trots management van de RET zien poserend bij een heuse trolleybus. De kwaliteit van de foto laat te wensen over. Ik heb nog wat herstelwerkzaamheden toegepast door veel witte vlekken op te vullen en ruis en scherpte bij te stellen maar dit is slechts het resultaat. Aan de andere kant misschien niet heel erg want nu krijg je een sfeerbeeld dat de tand des tijds in beeld brengt. In de vorm van het onderwerp maar ook door de fotokwaliteit.
Trolleybus in Rotterdam:
Nog 2 foto's uit die naoorlogse periode en ik heb
sterk het vermoeden dat deze foto van bus 901 op hetzelfde moment en
dezelfde plaats gefotografeerd is als de foto hierboven.
Zoals je hier goed kunt zien is de 911 tijdens de proefrit op de gevoelige plaat vastgelegd op de ............weg of straat. Misschien is er een opmerkzame Rotterdamse lezer die dit adres herkent.
Aanvulling van Cas K. chauffeur
RET:
De foto van de 911 is genomen op de Mathenesserlaan in Rotterdam op
19-05-1944.
De 911 is de verbouwde Kromhout-Allan 124.
Groningen:
De derde stad met trolley ideeën mag
natuurlijk niet ontbreken. Van Arjen (de huisdichter van de
busbrief) kreeg ik deze foto. Hij schrijft: "Ik ben geboren in
Arnhem dus ken ik de trolley goed. Later verhuisd naar Groningen
waar de trolleybussen net verdwenen waren."
Reactie van Hedde:
Trolleybussen, ook Groningen had ze inderdaad. Met mijn neefje
achter de bus aan rennen om de brief nog te kunnen posten. Achterop
de bus zat namelijk een brievenbus. Zie de foto van Arjan, rechts
achter op de bus. Je kon ze ook regelmatig tegen komen bij de
wissels in de bovenleidingen. De chauffeur moest bij zo'n wissel een
bepaalde ingreep in de bus doen. Als hij te laat was, dan ging de
bus rechtdoor in plaats van naar links of rechts. Dus als hij fout
zat, dan stond de bus mooi op de weg in de weg. In de meeste auto's
zaten dan mannen met een rood hoofd te schelden. Kleurde wel mooi
bij de rode trolleybussen...... De chauffeur moest dan even aan het
touwtje trekken om de stangen op de goede leidingen te zetten en kon
zo weer verder.
Rome:
Van Denny T. (achternaam rijmt op plankgas)
kreeg ik deze foto's van een gelede bus in Rome. Lijn 90 van
Rome naar Russolillo/Labia. Het is een 18 meter Solaris
Trollino/BredaMenarinibus uitgevoerd met een diesel generator en
een elektrische uitrusting van Skoda wat op de 2e foto beter te
zien is. Deze Avancitybus 8631 is er 1 van
45 stuks uit 2010.
Klik op de foto om op Youtube een fraai promotiefilmpje te bekijken.
Arnhem vroeger:
En dan zijn we aangekomen bij DE
trolleystad van Nederland. Van Niek van S. kreeg ik
informatie over de trolleybussen in Arnhem en van Benny Aalbers van het
trolleybusmuseum kreeg ik de nodige foto's toegestuurd.
Hiervoor uiteraard mijn hartelijke dank. Benny is gepensioneerd
en zit iedere donderdagmiddag in het Trolley museum in Arnhem.
Voor een kennismaking:
Deze foto laat zien dat er voortvarend aan de weg getimmerd is in Arnhem om er een ruim busstation aan te leggen (zie de stoomwals) maar het lijkt mij waarschijnlijker dat dit gehavende stukje Arnhem te 'danken' is aan de oorlog. Mogelijk sla ik de plank volledig mis maar dat hoor ik graag. Op de 2e foto is de boel al weer netjes opgeknapt ;-)
En dit beeld laat gelukkig een ordentelijk busstation zien. De linker bus lijkt er een uit de serie 101 - 139. Het kenteken is niet goed leesbaar maar toch kwam ik uit bij ZZ-00-23 en dan zou dit de 123 kunnen zijn, een AEC/Verheul uit 1950. Deze bus kreeg een nieuw kenteken in 1963 en dat was dan XB-08-06 en 4 jaar later is deze wagen vermoedelijk gesloopt.
Een opvallende foto. Ten eerste door het type trolleybus en ten tweede omdat het lijkt dat deze trolleylijn speciaal hierlangs komt vanwege het vervoer van werknemers van Coberco. Voor de jongeren onder ons verklaar ik dit bedrijf even. De naam Coberco staat voor zuivel, het vervoeren en verwerken van melk. De naam is samengesteld uit meerdere bedrijven die samengegaan zijn zoals Comego + Berkelstroom + Condensfabriek. Later weer een fusie met o.a. Campina tot Friesland Foods. Net boven de rechter buitenspiegel van de bus zijn de letters COB te zien. Op de laatste foto van dit hoofdstuk zie je wat er in 2014 nog over was van wat je op deze foto ziet, slechts de voormalige ingang.
Tot slot in dit hoofdstuk een Youtube film met
beelden uit een grijs verleden want in eerste instantie bij het
maken van deze busbrief
is geheel aan mij voorbijgegaan dat de trolleybus in Arnhem in
2019 alweer 70 jaar bestaat.
Helaas,
Video niet meer beschikbaar
Afspelen op andere websites is uitgezet door de eigenaar van de
video
Arnhem nu:
En dan is er na al die nostalgie gewoon ook nog de huidige tijd
op trolleygebied. Het contrast met de architectuur op de Coberco
foto en deze moderne foto is gigantisch. Futuristisch mag je het
noemen. De gebouwen maar ook het 'visnet' van bovenleidingen
geven een bijzonder beeld.
Tips om eens te bezoeken:
Stichting Trolleymaterieel
Arnhem.
of bekijk
waar ter wereld men met een trolleynetwerk werkte.
of breng een bezoek aan de
Nederlandse
Trolleybus Vereniging.
Of de bus op de eerste foto hierboven dezelfde is als op deze foto durf ik niet te zeggen maar het kan zomaar. In ieder geval hier prominent poserend voor de fotograaf staat een van de bussen die in het begin van deze busbrief op een rijtje stonden bij de brug.
Connexxion:
Het avondlicht geeft deze bus een
wat paarse uitstraling maar dat is overdag gewoon blauw. Deze
Berkhof Premier AT18 met wagenparknummer 0219, met als benaming
Trolley2000, behoort tot een serie die loopt van 0210 t/m 0231
waarmee Connexxion rond de eeuwwisseling reed. In 2012 werd het
trolleyvervoer ondergebracht bij dochter Hermes. In 2009 werd al
voor de naam Breng gekozen zoals op de foto's hierboven. De naam
Trolley2000 dekte de lading van een ambitieus plan om het
trolleybestaan een moderne upgrade te geven.
Zwitserland:
Tot slot nog een aantal buitenlandse
trolleybussen want dit systeem is over de hele wereld te vinden
(geweest). Om een paar landen te noemen: Brazilië, Canada,
Frankrijk, Oekraïne, Rusland en nog veel meer in alle
werelddelen. Hieronder een paar landen zoals Zwitserland. Niet
vreemd als je in het begin van deze busbrief gelezen hebt dat in
Zwitserland een bekende trolleybusbouwer gevestigd is (Hess). De
eerste foto van een dubbel gelede trolleybus is gemaakt door
Nick Smit in Zürich.
Vervolgens een 2e foto van de hand van Nick Smit van een andere trolleyversie, namelijk met aanhanger, gefotografeerd in Luzern.
Om dit type bus ook van de andere kant te laten zien een derde foto van Nick maar dan van bus 279. Al eerder heb ik mij uitgelaten over bussen met een aanhanger. Ik zie daar veel positieve mogelijkheden mee. Er zijn meer opties om een flexibele dienstuitvoering te realiseren. Gelede bussen zijn fraai maar een groot deel van de dag in veel gevallen te groot voor het aanbod. In b.v. de rustige vakantieperiodes kun je zonder aanhanger rijden en op andere tijden koppel je gewoon een wagen aan, je maakt het mogelijk een heel flexibele capaciteit te ontwikkelen. Ik heb mijn punt weer eens gemaakt dus schluss zal ik maar toepasselijk zeggen.
Noorwegen -
Frankrijk - België:
Rugdeveien (zie filmkast) in Noorwegen is de
bestemming van deze lijn 2. Dit is een Munck Sunbeam trolleybus
uit 1957 en ongetwijfeld een exemplaar uit een busmuseum (hoop
ik).
Ook in Frankrijk is men niet onbekend met trolleybussen zoals te zien is op deze foto van Pieter G. De plaats van handeling is Limoges, een flinke stad in midden Frankrijk. Er zijn meerdere lijnen, 6 om precies te zijn, en hier zien we lijn 5 naar La Cornue. Dit eindpunt werd pas in 2004 aan de route toegevoegd dus deze foto moet in ieder geval uit die tijd stammen. Deze bus is een Renault ER100H met wagenparknummer 437 uit een serie die loopt van 428 tot 440.
De derde uit een nabij buitenland is een trolleybus van De Lijn. Wagen 228 is een Antwerpse bus maar is voorzien van een Nederlands nummerbord??? Ik ken daar geen achtergrond cq reden voor maar daarom heb ik de foto ook gekozen. Hopelijk wordt ook dit opgehelderd. En mijn wens is beantwoord, ik kreeg de juiste tip van een lezer met de Grieks aandoende naam Obolos. Hij of zij schrijft: Nieuwsgierig omtrent de trolleybus van De Lijn met een Nederlands kenteken, ben ik op zoek gegaan op internet. Hierbij kwam ik op http://www.trolleyclub.nl/gent1.htm waar het 'raadsel' wordt opgelost. Dit is een Gentse huurtrolleybus in Arnhem en zo te zien is linksachter op de bus een groene sticker van Connexxion geplakt.
In de vorige brief werd gevraagd naar
de situatie rond station Hollands Spoor in Den Haag in vroeger
tijden en dan met name de locatie van de chauffeurswachtruimte. Daar
kwamen een paar reacties op en via een van die tips kwam ik op een
pagina met een database waarvan ik bijgaande foto's vrij kon
gebruiken. Helaas was er 1 foto waar de wachtruimte exact op te zien
is, die ik auteursrechtelijk niet mocht gebruiken. Geen keihard
bewijs dus op deze plaats maar gezien het aantal geparkeerde bussen
op deze foto's kun je er van op aan dat er koffie in de buurt moet
zijn geweest......
In de vraag werd ook vermeld dat de wachtruimte "in de knik van het
station richting het (tegenwoordige) gebouw met de bijnaam
"strijkijzer" zat". Die knik is duidelijk zichtbaar tussen
stationsgebouwen en de huizen.
Al met al is er weer een stukje geschiedenis aan de orde geweest
door een gestelde vraag.
Van Jouke kreeg ik de volgende
beschrijving:
Van het voorjaar 1971 t/m maart 1977 heb ik op lijn 90 van de NZH
gereden en het eindpunt was Hollandse Spoor. Ik zie het gebouw nog
voor mij. Aan de zuidzijde was het chauffeurs gedeelte en in de
midden de Haltechef (met een hoofdletter, kwam
uit Voorburg....) en aan de noordzijde de
wachtruimte voor de passagiers.
Vanuit Haarlem werd er met 3 bussen gereden de G. H. en J. De bussen
hadden toen een letter. De J. was 's avonds de laatste bus vanuit
Den Haag H.S. naar Haarlem, vertrek 23.10 uur en aankomst Haarlem
00.56 uur. Op zondag moesten wij buiten dienst naar Den Haag en wij
dronken dan koffie in een koffietent aan de Oranjelaan. Er stonden
coniferen voor het pand en de onderwereld dronk daar dan ook koffie.
De G-bus was dan de eerste bus vanuit Den Haag naar Haarlem.
Lijn 90 was een mooie lijn. Een rit van 2 uur en de rijtijd was toen
overdag aangepast aan de drukte op de Benoordenhoutseweg/Leidsestraat.
Vanaf maart 1977 ben ik toen overgeplaatst naar de VAD in Apeldoorn,
een behoorlijke omschakeling.
Hartelijke groeten van Jouke in Apeldoorn. (alweer 9 jaar buiten
dienst)
Via Bastiaan en Marcelle kreeg ik deze foto van een bus in Oslo. Altijd prettig als je een gewaarschuwd mens bent dus PASOP. Mogelijk heeft de andere tekst er iets mee van doen: ikke bompenger. Dat klinkt vervaarlijk in mijn oren dus PASOP.
Busbabbel:
Vroeger was
alles beter mag je niet zeggen want dan ben je een oude l*l. (klinkt als
lummel maar is minder lang.....) Toch waren er vroeger vanzelfsprekende
zaken die nu veel minder mogelijk zijn. Excursies, dagtochten, meerdaagse
reizen, kerstreizen en feestavonden waren populaire activiteiten met of
(soms) zonder de personeelsvereniging aan het roer. Je kreeg natuurlijk het
maandelijkse bedrag van de pv-leden waar je iets mee kon organiseren met
soms een eigen bijdrage per reisje maar ook van bedrijfswegen werd niet op
een gulden/euro gekeken. Sinds 2004 zijn de Europese aanbestedingen
ingevoerd en moest de geldkraan elke nieuwe concessie verder dichtgedraaid
worden om een concessie te winnen. Dat merkten wij het eerst in 2009 toen
Veolia in Haaglanden aan de slag ging. Het resultaat van de hand op de knip
is dat de praktische uitvoering zo eenvoudig mogelijk ging/moest worden. De
vaak theoretische invulling die de opdrachtgever bedenkt, komt in de
praktijk minder succesvol tot zijn recht dan op papier vermeld wordt. Nieuwe
bussen vliegen je om de oren (geld genoeg zou je denken), bussenbouwers
kunnen de vraag nauwelijks aan en wat vandaag de norm is, is morgen alweer
ingehaald door nieuwe ideeën. En dan komt een groep chauffeurs vragen of er
geld is om iets te organiseren......Zien jullie ze staan? Vroeger, ja
vroeger kreeg je gewoon een bus mee om zo'n activiteit te ondernemen. Een
meerdaags reisje Parijs, Berlijn of Londen ging zelfs met een bus van de
zaak en dat was geen exceptie want zo ging dat bij alle dagtochten,
kerstreizen enz. Allemaal verleden tijd, dus zo gek is het niet als ik
'vroeger' op dat gebied beter vond.
Zo zijn we ooit kennis gaan maken met de sneltram in Nieuwegein, de
Zuidtangent bij Schiphol maar ook naar het GVU om met een dubbelgelede bus
te mogen rijden. Ik kan nog wel even doorgaan maar zal het hierbij laten.
Het is zoals het is en volgens mij is niemand echt gelukkig met deze
werkwijze. Gelukkig hebben we de foto's nog.
Hieronder 2 foto's uit 2004, een excursie naar Arnhem met een aangenaam
welkom aldaar en een uitgebreide toelichting op het fenomeen trolley. Daarna
mochten we met een bus de praktijk ondervinden waarbij menigeen de kans
kreeg zelf achter het stuur te zitten, te rijden en gas, (sorry) stroom te
geven. Wat dan wel weer opvalt, is dat na 15 jaar van de groep op de
linkerfoto slechts 2 man in actieve dienst in Haaglanden werkzaam zijn. 6
zijn bij een andere werkgever aan de slag gegaan, 3 zijn met pensioen en 1
is overleden. Van onze gastheer rechts op de foto is mij geen nadere
informatie bekend. Het was voor ons allemaal een eyeopener om te merken dat
er zoveel aan vast zit om het trolleynetwerk te gebruiken en te onderhouden.
Het rode bordje op de rechter foto heeft een functie want daarop staat
aangegeven "hier code hal 4 inschakelen" waarna ongetwijfeld de roldeur open
ging. We hadden een leerzame dag en daar kijk ik nu dus nog steeds met
genoegen op terug na al die jaren. Jammer dat hedendaagse collega's het
zonder zulke activiteiten moeten doen want het verbreed echt je horizon en
zorgt voor meer motivatie tijdens de doorsnee diensten.
"Mevrouw Jansen praat niet meer met haar man."
Hartelijke groeten,
Wim Koeleman (kameleon@ziggo.nl)
Wijsheden:
Het leven is als het zingen van een lied dat je niet gerepeteerd hebt. (J. Whedon)
Ik heb al een slecht geheugen zo lang ik mij kan herinneren. (Herman Finkers)
Als je doet wat je leuk vindt, hoef je nooit te werken. (Mahatma Gandhi)
terug naar de
