Busbrief 55

De busbrief is in opmars en niet te stuiten. Er is al een krant naar dit kleinood vernoemd zoals je hierboven hebt kunnen zien. Waar gaat dit heen, hoe zal dit gaan? Zolang mijn privé-leven maar niet in de roddelbladen komt te staan want dat is slaapverwekkend en ook als real-life soap is het alleen interessant ter vervanging van Klaas Vaak.

En dan nu weer tijd voor wat historische foto's.

Deze keer heb ik gekozen voor een verre terugblik. De Tweede Wereldoorlog, in mijn jeugd was het een 'kort geleden' gebeurtenis en tegenwoordig een periode uit de geschiedenisboekjes. In 50 jaar tijd wordt die periode teruggebracht tot een verhaal, een grenspaal in de historie. Het openbaar vervoer was net op weg aan een opmars met nieuwe technieken toen de bommen een eind maakten aan de vooruitgang. Bussen werden 'gevorderd' en ingezet voor troepentransport. Als ze al terugkwamen was het niet meer in een luxe conditie en in de oorlog en zeker vlak daarna werden allerlei alternatieven gebruikt om het openbaar vervoer weer op gang te helpen. Omgebouwde vrachtauto's en trekkers met oplegger deden dienst zolang er nog geen nieuwe productie was gestart.

Na de oorlog kwam de moderne tijd met grote sprongen dichterbij met nieuwe bussen die we nu geringschattend bekijken. "Hebben ze daar echt dienst mee gereden?" Ja dus en men vond het modern!!! Ik vraag me af of men zich dat over 50 jaar weer afvraagt over het wagenpark van vandaag de dag.

Goed, de foto's dan want daar gaat het in dit verhaal allemaal over.

Foto 1:
Het begint in deze busbrief allemaal in Wateringen ruim voor die oorlog. Van Jan V. kreeg ik de 3 foto's die je nu als eerste te zien krijgt. Een bus uit 1925 poserend voor de Rusthoek in Wateringen. Gegevens van dit voertuig zijn niet bijgeleverd maar vaag zichtbaar is nog de tekst '17 pers.' op het deurtje te zien. Ik vermoed dat Wateringen in die tijd zoals alle plaatsen om ons heen, een klein dorp was met rondom weilanden en tuinderijen. Er was stoomtreinvervoer in de nabijheid zoals in busbrief 47 is behandeld en een van de voorlopers van Connexxion werd opgericht. Piet Lipman, bekend als fietsenmaker in Wateringen met een kleine fietsenwerkplaats aan het Plein vlak naast de Nederlands Hervormde Kerk, startte een busbedrijfje. In 1923 krijgt Lipman zijn eerste autobus. Hij noemt zijn busbedrijf VIOS, Vooruitgang Is Ons Streven.

Foto 2a-2b:

De foto's zijn van beperkte kwaliteit omdat ze ongetwijfeld d.m.v. een scanner van papier op digitaal papier terecht zijn gekomen. Toch kun je duidelijk zien dat hier van oudsher een overstappunt van het busvervoer is geweest: Wateringen Plein in 1930. De bus op de voorgrond heeft op het bestemmingsbordje de namen 's Gravenzande - Delft staan en de conclusie is dan logisch dat je van Wateringen naar Delft eerst even een rondje Westland diende te maken. Snel zal het niet geweest zijn.

Op foto 2b zie je een gebouw dat nog steeds herkenbaar aanwezig is. De parmantige entree van de VIOS-garage, eveneens een foto uit 1930. Ik zou er wat voor over hebben om eens in die jaren rond te kijken in de regio en ach, wie weet. Veel Science Fiction van 50 jaar geleden is inmiddels al realiteit geworden dus misschien kunnen we op termijn nog wel eens terug in de tijd reizen.

Foto 3:

Op dit plaatje zijn we aanbeland bij het onderwerp van deze busbrief. De tekst op de dakrand zegt genoeg lijkt mij. Een aantal soldaten met in het vierde raam van voren af gezien, vermoedelijk een officier. Zoals ik bij het intro al schreef: de conditie van het busmateriaal werd er gedurende de oorlog niet beter op. Er ontbreekt het een en ander en de filmkast heeft klappen opgelopen zo te zien en de zijruiten konden allemaal naar beneden of misschien waarschijnlijker, ze zaten er helemaal niet meer in.

Aanvulling Arthur: Deze gehavende bus uit de naoorlogse periode betreft een Kromhout. De foto heeft ooit in Transmobiel gestaan. Als je aan de voorkant kijkt, zie een stang. De bus wordt getrokken door een van het Canadese leger overgenomen legertruck van D. Putter uit Rotterdam die er twee had. Het waren de festiviteiten in 1946 om de bevrijding te vieren. Volgens het artikel heeft men de bus weer klaar gekregen en heeft deze nog even rond gereden. Als ik mij goed herinner is deze bus niet ooit bij de RET begonnen maar door een gedwongen fusie daar we; terechtgekomen.

2e aanvulling van Arthur: De bus betreft een Kromhout B-6VB uit 1937 met een Hercules dieselmotor. Het betreft een serie van 10 wagens met 26 zit- en tien staanplaatsen. De motoren leverden 84 pk. In 1942 werd bijna de hele serie door de bezetter gevorderd en de serie verdween naar het oosten. De afgebeelde bus, de 55, werd in 1946 in deze staat teruggevonden in Duitsland. De bus hing aan een trekstang die vastzit aan een Diamond T van M.D. De Putter. In 1950 werd een nieuwe Saurer motor ingebouwd. In 1956 is de wagen verkocht aan de Jong te Rijsoord die hem in 1957 van de weg haalde. 20 jaar busgeschiedenis van een foto uit busbrief 55!!! Het door de RET overgenomen bedrijf was de MEGGA.

Foto 4a-4b:

2 vervoerbedrijven met dezelfde problematiek. Eerst zien we de HTM Kromhout met wagenparknummer 138. Deze wagen past helemaal bij het onderwerp van deze brief omdat deze wagen stamt uit 1941. Het bijzondere is hierbij natuurlijk de aanhanger waarop een houtgasgenerator staat. Hierin kon men zowel kolen als hout kwijt. In de oorlog was dit nodig vanwege gebrek aan dieselolie. Er zaten nogal wat haken en ogen aan deze omschakeling zoals opslag van boomstammen en chauffeurs moesten er een bijbaan op na houden als houthakker.

"Bovendien moesten de zuigers van de autobusmotoren worden verkleind om de compressieverhouding te verlagen. De brandstofverstuivers werden verwijderd en bougies werden aangebracht. Het starten gebeurde door eerste een elektrisch aangedreven pompje aan te zetten dat zich onder de chauffeursstoel bevond en dat voor de trek zorgde om het houtskoolvuurtje aan te blazen. Zodra het vuurtje flink was aangewakkerd begon het vergassingsproces langzaam op gang te komen als gevolg van verhitting van de brandstoflading. Dit gas stroomde vervolgens via cycloon en koeler door dezelfde aanzuigleiding via een 3-weg-kraan, die zich ter hoogte van de bestuurder bevond, richting motor. Alvorens het gas in de motor werd toegelaten, werd dit door de bestuurder op kwaliteit getest. Met behulp van de 3-weg-kraan was het mogelijk het gas eerst door een klein buisje buiten de bus te brengen waar het met een speciale lange en daardoor veilig geachte lucifer door de chauffeur kon worden aangestoken. Als hij de kwaliteit goed beoordeelde zette hij de 3-weg-kraan om en startte de motor via de accu. Ging de motor tijdens de rit slechter lopen dan opende hij het deksel van de vergasser en roerde dan met een stalen staaf in de brandstof hetgeen doorgaans tot een beter resultaat leidde."

Op de tweede foto een wagen van Citosa uit 1946 eveneens met een generator als aanhanger.

Foto 5:

Het bijschrift van deze foto luidt: WSM noodbus!!! Dat mag ik wel hopen dan want als regulier ov-materiaal zou dit niet de schoonheidsprijs krijgen. Deze 'bus' uit 1945 heeft wel een paar ov-kenmerken meegekregen zoals een bestemmingsfilm (tussen de koplampen), de bedrijfsnaam geschilderd op het hout aan de zijkant en als je goed kijkt zie je aan de achterzijde een soort trapje waarmee de hooggeachte passagier zijn of haar riante zetel kon bereiken. Vermoedelijk was de zitting van de stoel gevuld met hooi.... De chauffeur wordt in ieder geval terzijde gestaan door een bevallige jongedame die haar handen vol zal hebben gehad aan de kaartcontrole.....

Ik vind het trouwens opvallend voor een foto uit die tijd, dat de mevrouw in kwestie er zeer modern uitziet met een broek aan. Volgens mij was dat in die jaren 'not done' maar vermoedelijk was het een kledingvoorschrift dat uit nood geboren was, gezien de gammele toegang van de opbouw.

Foto 6a-6b:

Alles wat voor de bezetter van nut zou kunnen zijn, werd in beslag genomen en op transport gezet. Deze in 1941 gevorderde bus zal voor troepentransport op de trein richting oosterburen zijn gezet. Op de bies aan de zijkant lijkt mij de voor die tijd gangbare bedrijfsvermelding te staan maar wat er aan de achterzijde vermeld staat, is mij niet duidelijk. Ik kan er buiten de '3 cent' geen chocola van maken. Mogelijk is er iemand die hier opheldering kan verschaffen. En die persoon is er, Peter B. schrijft: "Bladerend door de mooie foto's in jouw busbrieven kwam ik bij foto 6 in busbrief 55 de vraag tegen wat er achter op de bus staat. Volgens mij staat er: Kookt elektrisch, 3 cent, PGEM. De kreet kookt elektrisch kom je ook heel vaak tegen op foto's van oude trams. Door even op Google te zoeken kwam ik een foto tegen van een bus waar ongeveer dezelfde tekst op staat." (zie foto 6b)

Deze foto is gemaakt op 7 mei 1939 toen er een busongeluk plaatsgevonden had bij Heidehoek-Zelhem. De tekst is onbeschadigd en daardoor weten we nu wat er bij foto 6a op de achterzijde precies stond. Bus 131 met kenteken M 53460 is een Krupp met een Verheul carrosserie, gebouwd in 1937 en uiteindelijk uit dienst in 1954. Later kreeg de bus wagenparknummer 602.

Foto 7a-7b-7c:

Bij foto 7 heb ik een heel bijzonder voertuig staan. Ik heb de foto op een cd-rom gevonden die mij gegeven is maar ik heb na controle op de internetpagina van het Haags Bus Museum bemerkt dat dit een wagen is van het museum. Gelukkig kon ik deze foto daar niet terugvinden en hopelijk wordt mij daarom deze publicatie vergeven door de maker. Dit is een Chevrolet uit 1943 en is met het bevrijdingsleger uit Canada meegekomen naar ons land. De HTM heeft dit voertuig gebruikt als militair noodbusje op de aangegeven route naar het militaire vliegveld Ypenburg tegenwoordig een respectabele woonwijk. Het busmuseum maakt melding van het feit dat deze wagen door de gemeente Den Haag is aangemerkt als rijdend monument.

Bij foto 7b zien we een dalurenkaartje uit vervlogen jaren. Geldig voor maar 1 rit en met het ronde bedrag van 10 cent. Met dank aan degene die mij dit ter hand stelde.

Van Jan van den Berg kreeg ik ook het abonnement dat bij 7c staat afgebeeld. Het is een ver familielid heb ik begrepen en na het innemen van een flinke hoeveelheid drank, zie ik de gelijkenis ook nog.....nee, geen gekheid, het is heel erg leuk om zo'n oud document te kunnen laten zien. Een stukje waardepapier uit 1935 in goede staat zodat de tekst nog helemaal leesbaar is in een oud-Hollandse spelling.

Foto 8a-8b-8c:

Bij foto 7 liet ik van de Haagse buren het een en ander zien. Om geen ruzie met de andere buren te krijgen, heb ik bij foto 8 de nodige geschiedkundige papieren van de RET toen die nog RTM geheten. Met dank aan Ruud Zeelenberg die afstand deed van deze dienstregeling uit 1942. (Helaas is Ruud ons in 2010 ontvallen).Voor 7½ cent had men alle tabellen in deze 'officiële Reisgids' voor stoomtram, stoomboot, stoombootveer en de autobusdiensten op de Zuid-Hollandsche en Zeeuwsche eilanden.

Met een paar pagina's als voorbeeld krijg je een indruk van dit antieke boekwerkje.

Foto 9a-9b:

Tussen alle foto's die op bovengenoemde cd-rom staan, vond ik ook dit gedicht uit 1941. Opvallend hieraan vind ik als amateur taalhobbyist, dat er geen oude spelling te vinden is in deze poëzie terwijl in de dienstregeling van een jaar later, die je bij foto 8 ziet, nog wel met sch, dubbele o en dubbele e geschreven wordt. De maker heeft mogelijk in meerdere opzichten een vooruitziende blik gehad.

Halverwege het gedicht vind je zinnen als "men heeft er achteraan een lelijk ding gehangen" en "de puffer achteraan" en daarmee worden uiteraard de bij foto 4 vertoonde aanhangers bedoeld.

De laatste conclusie is geheel voor de schrijver van dit vers maar als ik tegenwoordig zie wat er allemaal gebeurt, kan deze persoon weleens de spijker op de kop hebben geslagen.

Als toegift nog een afdruk van een plaatsbewijs uit Utrecht, een zogenaamd 'enkeltje'.

Foto 10:
Om te laten zien dat wij in Nederland niet de enigen waren die met hulpmiddelen de bussen aan de praat moesten krijgen en houden, hier een foto van een Schotse werkplaats in Edinburgh.

Surftips:

Voor de geoefende surfer heb ik een aardige pagina in de aanbieding.

Om te beginnen een tip die een raakvlak heeft met de opzet van deze brieven namelijk het gebruik van foto's. Niet iedereen is even bedreven in het bewerken van foto's en het installeren van programma's is ook niet ieders vaardigheid. Zodoende dat ik een pagina heb, die de mogelijkheid biedt om on-line van een foto het formaat aan te passen. Op www.resizer.nl kun je in een handomdraai van grote fotobestanden, kleinere handzame plaatjes maken.

Klik op:

Tot slot:

Opeens zie ik het kopje 'Tot Slot' weer staan en dus mag ik gaan afronden. Na een aantal brieven terugkijkend in de tijd, ga ik proberen met busbrief 56 vooruit te kijken. Hoe ik dat ga doen, laat ik nog even open maar in mijn achterhoofd heb ik een vaag plannetje dus wie weet krijg ik er weer een aflevering mee gevuld.

Als uitsmijter en tegenhanger van het gedateerde onderwerp van deze brief, nog een artikeltje met een zeer vooruitstrevende uitbreiding van ons lijnenpakket. In een tijd dat schoon brandstofverbruik een 'hot item' is, lijkt me deze vervoersvorm daar net niet aan voldoen maar wie weet vliegen deze heli's wel op afgewerkte frituurolie en dan is er met het overgewichtprobleem in het achterhoofd, wel brandstof genoeg. Een andere optie is een aanhanger met een gasgenerator maar of die techniek vandaag de dag nog van de grond zal komen is twijfelachtig.

Het zit er weer op, hopelijk haalt iedereen weer iets van zijn of haar gading uit dit epistel en zien we elkaar weer terug bij de volgende brief. Groeten van jullie hoop in bange dagen.....

Wim Koeleman (kameleon@ziggo.nl)

Wijsheden:

Ik ben na de oorlog geboren en wil dat graag zo houden.

De slechtste tijd om vader te worden is 18 jaar vòòr een oorlog. (E.B.White)