23
april 2006
N i e u w s i
n B u s b r i e f f o r m a a
t <++++>
_____________________________________________________
______ Onderwerp: WSM stoomtram/trein
_____________
Verhalen
over oude en nieuwe bussen
Een gedurfde aflevering deze keer
omdat de Westlandse periode over het algemeen voortleeft via wat minder
scherpe afdrukjes van prentbriefkaarten en krantenartikelen. Toch wilde ik
proberen om het een en ander bij elkaar te vinden dat de moeite waard is. Of dat
gelukt is, merk je wel als je bij het slotwoord bent aangekomen en denkt: "Was
dat alles?" of "Dat wist ik niet". Ik hoop natuurlijk dat het dat
laatste is want het gaat deze keer over een stukje oergeschiedenis van
het openbaar vervoer in dit deel van Nederland waar ik, en velen van
jullie met mij, ben opgegroeid. Doordat het mij deze week bloed,
zweet en tranen gekost heeft, is de aanhef "brief 47" deze keer wat rood
uitgelopen dus heeft het niets met een eventueel Dracula-achtig trekje van
mij te maken. Wel is het per ongeluk van toepassing op het stukje tekst
over ‘De Westlandse moordenaar’. (zie tekst bij foto 2)
Tegen het eind van de negentiende
eeuw werd in veel stedelijke gebieden van Nederland de paardentram verruild
voor de stoomtram en werden nieuwe lijnen aangelegd. Zo ook in het Westland,
waar de Westlandsche Stoomtramweg Maatschappij (WSM) vanaf 1881 de verschillende
dorpen met elkaar verbond. Schipluiden en de verbinding naar Delft was het
laatste deel trambaan dat de WSM aanlegde. Op 1 oktober 1912 werd dit deel
feestelijk geopend.
Eerst wil ik proberen het verschil
tussen tram en trein te verduidelijken. Nù weten wij dat precies omdat er (nog
even) heel duidelijk verschil is tussen die twee maar door alle varianten die nu
en in de komende jaren realiteit worden, is het weleens goed om de definitie van
tram of trein te bepalen. Ook in de dagen van de originele WSM was er vermenging
van de begrippen. Een redelijk betrouwbaar onderscheid zat hem in het feit dat
een tram lange tijd stadsvervoer was met een enkele lijn uitgezonderd b.v. lijn
1 van de HTM die vanuit Den Haag de streek introk. Een trein zien we toch meer als een interlokaal vervoermiddel.
De Encarta-encyclopedie geeft
voor 'tram' de volgende omschrijving: "De naam tram is afgeleid van het
Laag-Duits traam, dat balk betekent. (De Schotten gebruikten het woord al vóór
1500.) In 1832 werd de eerste tramweg voor personenvervoer in New York
aangelegd. De wagens werden door paarden getrokken. Groot-Brittannië volgde in
1858. Omstreeks dezelfde tijd kwamen in de Belgische steden Brussel (1854),
Antwerpen (1865) en Gent (1873) tramwegen tot stand. Veelal verdreven zij reeds
eerder begonnen paardenomnibuslijnen. In Nederland kwam de eerste tramweg tot
stand tussen Den Haag en Scheveningen in 1864, welke door de Haagsche Tramweg
Maatschappij werd bereden. In 1875 begon Amsterdam ermee, gevolgd door
verscheidene andere steden."
Voor trein is geen echte pure
omschrijving te vinden maar de Encarta maakt voor spoorweg het volgende
bekend: "een verkeersbaan waarbij de daarover gaande voertuigen geleid
worden door één of meer sporen, die gewoonlijk bestaan uit paren stalen
spoorstaven (rails). Onder de beheerder wordt bij spoorwegen
verstaan een bedrijf dat deze soort wegen en het daarbij behorend rollend
materieel exploiteert. Er bestaat geen principieel verschil tussen spoor- en
tramwegen, alleen een verschil in zwaarte van baan en materieel, in wijze van
exploitatie en in de wettelijke regelingen ter zake. Als een tussenvorm kunnen
worden beschouwd de vroegere lokaal- of buurtspoorwegen, die evenals de
regionale tramwegen tegenwoordig merendeels zijn vervangen door busdiensten of
opgegaan in de nationale spoorwegondernemingen."
Dit is niet wat ik verwachtte
als omschrijvingen te lezen omdat blijkbaar het verschil minder groot was
en is dan ik dacht maar toch geeft het enigszins aan hoe er vroeger over
gedacht werd. Wat men over 100 jaar denkt over onze huidige manier van OV zal ik
nooit te weten komen maar de definities zullen veel varianten kennen.
Foto 1a-1b:
Als startpunt van deze WSM special leek het mij
aardig om te beginnen met het punt van waaruit het bedrijf werd bestuurd in
Loosduinen. De villa, opgeleverd in 1904, op de foto in zwart-wit tijden en op
een tegelplateau ter herdenking van een heugelijk feit, een 25-jarig jubileum!!!
Het gebied aan de Lippe Biesterfeldweg (ooit Stationsweg geheten) in Loosduinen
waar deze villa staat en waar de remise cq garage van WSM stond, is vanaf de
jaren 80 ingrijpend veranderd. De villa is gebleven en vermoedelijk een monument
geworden waar we zo nu en dan tijdens een omleiding nog een enkele keer
langsrijden. De remise ging plat en aan de Houtwijklaan kwam de nieuwe vestiging
van Westnederland tot stand. Op het oude terrein verrees een complete
woonwijk.
(Redactie: de vestiging aan de Houtwijklaan is in 2009 niet meer in gebruik voor
de streekbussen en heeft Veolia onderdak gezocht bij de HTM)
Aardig detail is de naam op het tableau: Verspijck,
de WSM directeur van toen. Een naam die we ook tegenkomen in Naaldwijk namelijk
de Verspijcklaan en laat dat nu de plek zijn waar ooit de WSM tram reed en waar
het stationsgebouwtje nog steeds staat (zie foto 2c). Toeval? Nee.
Foto
2a-2b-2c-2d-2c:
Aan het eind van de 19de eeuw maakte
Loosduinen een economische bloei door als gevolg van de ontwikkeling in de
tuinbouw. In 1899 werd de ‘Loosduinsche Groenteveiling’ opgericht. De opleving
die dat voor het dorp opleverde, kon je terugvinden in de bouw van
verscheidene herenhuizen aan de huidige Loosduinse Hoofdstraat en aan de Willem
III straat. In 1881 ging de Westlandse stoomtrein rijden. Deze reed over de
Lijnbaan en de Loosduinseweg in de richting van Loosduinen en het Westland.
Hiermee begon de groei van Den Haag in westelijke richting, naar Loosduinen, dat
in de 20e eeuw onderdeel van Den Haag zou worden.
Het 19de-eeuwse tuindersdorp werd,
net als het Westland, aan het eind van die eeuw uit zijn isolement verlost door
de aanleg van de tramwegen van de Westlandsche Stoomtram Maatschappij,
waarvan de lijn uit Den Haag naar Loosduinen reed via de Oude Haagweg. Ter
hoogte van de huidige Lippe Biesterfeldweg boog de tramlijn ter hoogte van
de smalle Loosduinse Hoofdstraat (voor 1967 de Emmastraat en Wilhelminastraat
genaamd) naar het zuiden af, richting Honselersdijk en Naaldwijk, met een
afsplitsing bij de Leugenbrug richting Monster en ‘s-Gravenzande.
In 1905 werd de verbinding tussen
Naaldwijk en de Maaslandsche Dam (nu nog bekend als halte van lijn 38)
aangelegd. Op dit punt splitste de lijn zich in de richting Maassluis en in de
richting Delft, zie foto 6a en 6b.
Daar kwamen uiteraard
stationsgebouwen en daarvan hieronder 3 voorbeelden.
Op foto 2c zie je het stationsgebouw
van Naaldwijk dat in die dagen volledig buiten de bebouwing lag. Ook op de foto zie je een locomotief die duidelijker te zien is op foto 5b met een
gevaarlijke naam/nummer: 13. Mogelijk heeft dat verband met de volgende
informatie. De WSM stoomtram had ooit de minder positieve bijnaam ‘De
Westlandse moordenaar’, gekregen door de vele ongevallen met en door
deze stoomtram.
Foto
3a-3b:
Bij foto 3 zie je 2 unieke plaatjes
uit een privé-verzameling. Van Vut-collega Henk Kegge (foto 7 in busbrief 45
helemaal links). In de jaren 50 van de vorige eeuw, wat klinkt dat lang geleden,
werkte een ver familielid van Henk bij de WSM op de trein. Recent kreeg Henk een
aantal foto's toegestuurd en hij was zo vriendelijk om mij te vragen of er
interesse was voor de busbrief. Kijk, aan deze mensen heb ik veel exclusieve
kwaliteit te danken die ik met liefde in deze epistels aan de orde stel. Hulde.
Driewerf hulde. Het kan niet op....
Op foto 3a zie je een aantal
machinisten en stokers met daartussen met het routeboek onder de arm een vierde
man en omdat deze centraal poseert, ga ik ervan uit dat dit Jan Kegge is en van
de andere mannen zijn de namen Jan Kouwelaar en Henk Maarsen bekend. Dat mijn
vermoeden juist blijkt, zie je op de foto 3b want daar herken ik wederom Jan
Kegge die aankoppelt, al zal dit in vaktermen wel anders genoemd
worden.
Nu we toch met personele zaken bezig
zijn: andere info die ik mocht ontvangen betreft de laatste stoker die op een
WSM-trein werkzaam was. Zijn naam is Piet Bronstein. Mannen van de gestampte pot
die nog nooit van Europese fijnstofnormen en luchtvervuiling hadden gehoord en
hun bammetjes gewoon met het kolengruis aan hun handen zaten te
verorberen.Vanuit
het Wilde Westen, om precies te zijn vanuit Chicago in de USA, kwam een
email van een familielid van de mannen die op de foto's te zien zijn. De
functie die uitgeoefend werd
op de rechter foto had de naam van "Anpikkeleur".
Hier de tekst van dit bijzondere overzeese
e-mailbericht:
Beste Wim,
Leuk om die twee foto's van
Jan Kegge, Jan Kouwelaar en Maarse te zien in busbrief 47)
Jan Kegge is mijn vader en Jan Kouwelaar mijn
(favoriete) oom. Ik heb tussen 1953 en 1956 veel tijd doorgebracht op de
oude locomotieven en ook in de WSM loods. Het was een prachtige tijd voor
mij. Ik reed dikwijls mee van Loosduinen to Delft en weer terug. Hier is
nog een leuke foto uit 1946 waar Bep Kouwelaar (vrouw van Jan Kouwelaar) en
mijn moeder Clasina Timmers (vrouw van Jan Kegge) aan het wandelen zijn met
de kinderwagen met op de achtergrond het WSM kantoor.
Groeten uit
Chico, Ca, USA
Willem Kegge
Foto
4:
Dichter bij huis voor mij, is deze
foto. Een verzameling ongeregeld qua samenstelling van de trein/tram en
vermoedelijk ook van het zichtbare publiek. De Spoorsingel in Delft op de
plek waar ooit lijn 81 van rechts, tegenover de Binnenwatersloot, onder het
treinviaduct vandaan kwam om in de rijrichting van de afgebeelde trein/tram naar
de Hugo de Grootstraat te gaan. Of er al veel bebouwing aanwezig was achter de
Spoorsingel weet ik niet want Delft is pas in later jaren flink gaan uitbreiden.
Het wijkje "Siberië" aan de Buitenwatersloot lag in die dagen geheel geïsoleerd
buiten Delft, vandaar ook de wijknaam en de straatnaam. Het haventje op de
voorgrond maakte deel uit van een veel uitgebreider netwerk van watertransport
want samen met het 'moderne' trein/tramvervoer van de WSM, werden de diverse
(veiling)goederen aan- en afgevoerd per boot/trekschuit. Op de plaats waar nu
nog een aantal jaren het spoorviaduct wacht op afbraak om plaats te maken voor
een spoortunnel dwars door Delft, lag toen nog het restant van de stadgracht uit
de Middeleeuwen waar later de trein op de begane grond langs tjoekte. Een
verkeersader in Delft die al vele verschijningsvormen heeft gekend en de nabije
toekomst gaat daar nog weer een nieuw gezicht aan geven.
Foto
5a-5b-5c:
De zware jongens van de WSM in
drievoud hieronder. Een heel klein plaatje van wat duidelijk meer trein dan tram
is en 2 foto's van de 'tramtrekkers'. Het bijschrift van foto 5c luidt:
Proefrit voor de openingsrit van de tramdienst Loosduinen - Naaldwijk en 's
Gravenzande, met WSM-loc 16, NS C323 en C328, Loosduinen, 28 februari 1942.
Locomotief 13, 16 en ook 18
zijn origineel een stoomtramlocomotief, zoals er velen in ons land in
dienst waren op interlokale tramlijnen. De gehele locomotief is bij dit type met
plaatwerk omgeven, naar het heet "om de paarden niet aan het schrikken te
maken". Het drijfwerk ligt van buiten niet zichtbaar onder de ketel tussen de
frameplaten, de machinist heeft zijn standplaats naast de ketel. Loc 18 werd in
1921 door Henschel te Cassel aan de Gooische Stoomtram geleverd (lijn
Amsterdam-Laren) en kwam in 1937 in het bezit van de Suikerfabriek te Roosendaal
die haar tot 1964 als rangeerloc gebruikte. In 1967 maakte de loc enkele ritten
met reizigerstreinen door het Westland en in 1968 werd zij overgebracht naar de
Museum Stoomtram Hoorn-Medemblik.
Loc 23, vervoert tussen 1928-1940 goederentrams
bij de Westlandsche Stoomtramweg-Maatschappij en is gebouwd in
1918.
Foto 6a-6b:
Ja en dan natuurlijk de nog steeds bestaande brug tussen
Schipluiden en Maasland. Vroeger een spoorverbinding, tegenwoordig een
fietsverbinding. En wie weet wordt het in de toekomst nog weer eens een
spoorverbinding want tijden herhalen zich. Van spoorverbindingen door de hele
regio werd alles in de jaren 20 en 30 van de vorige eeuw omgezet naar
modern busvervoer en de het gehele railnetwerk werd verwijderd en wat zien we
tegenwoordig gebeuren: het busvervoer wordt steeds meer teruggedrongen door
tram, lightrail, randstadrail enz. enz. dus we zien wel hoe het zich verder gaat
ontwikkelen.
De tram bleef tot 1925 in gebruik voor personenvervoer. Daarna
nam de autobus dit vervoer over. Vrachtvervoer van voornamelijk veilingproducten
ging nog door tot 1 januari 1968 (lijn Loosduinen-Schipluiden-Delft). Per 1
januari 1965 al werd de dienst op het traject Poeldijk - 's Gravenzande
opgeheven. Ik kan me in ieder geval deze foto's nog vanuit eigen beleving
herinneren. De route ging langs de Gaag bij Schipluiden waar het via
de 60 meter lange door de NV Werkspoor gebouwde trambrug over de
Vlaardingsevaart ging (zie foto's). Ooit begon de route op de Spoorsingel
(zie foto 4), het stuk tussen Delft en Schipluiden is op 1 oktober 1912 geopend.
Het treintje kwam Delft dan binnen via de Westlandseweg, later langs het in
aanbouw zijnde Poptahof, kruiste in de jaren 60 de Papsouwselaan en eindigde
later bij het NS-emplacement. Als kind heb ik geprobeerd hoe plat een muntje of
een spijker werd als het onder de wielen van de trein had gelegen. Grotere
spullen legden we toen nog niet op de rails maar dat wordt tegenwoordig helaas
wel gedaan.
Foto 7:
Niet heel erg goed leesbaar maar toch kun je er wat
feitjes uithalen. Een beetje ramptoerisme avant-la-lettre.
Surftips:
Collega Tony wilde graag eens aandacht voor de online encyclopedie
Wikipedia waar iedereen via internet een bijdrage aan kan leveren. Deze link
stuurt je naar het ov-gedeelte maar er is over van alles wat te vinden. De
ov-link mag er zijn maar bedenk wel dat het samengesteld wordt door de lezers
zelf en dat de betrouwbaarheid, ondanks een redactionele controle, niet voor 100
% gegarandeerd is.
Klik op:
Meer passend bij de sfeer en de spruitjeslucht van vroeger
tijden waar deze busbrief over gegaan is, kun je eens rondkijken op deze pagina
over de jaren 50. Veel Amerikaanse foto's maar ook die geven een aardig beeld
van de sfeer van toen. Zo vestigden reclamemakers, op de toen moderne
manier, aandacht op producten van die tijd. Tip: Oldsmobiel-liefhebbers
moeten vooral het hoofdstuk "cars" eens bekijken waar je fraaie plaatjes vindt
van o.a. Cadillacs, Pontiacs en Buicks :Plan59
Tot slot:
Pfffft, dat was geen kleinigheid om al die informatie bij
elkaar te sprokkelen en samen te voegen tot een redelijk leesbaar geheel. Er is
wel documentatie te vinden maar niet op grote schaal en dus heb ik regelmatig
leentjebuur gespeeld voor de tekst en de foto's via oude folders, boekjes en het
internet. Alle bewust en onbewust meewerkende mensen wil ik hierbij dan ook
hartelijk danken en ik hoop dat ze content zijn met mijn bedoeling om dit stukje
geschiedenis weer eens te belichten.
Ik wens iedereen het beste en volgende week busbrief
krijgt de veelzeggende titel "Rondje
Nederland". Tot dan.
Wijsheden:
Ook de goede oude tijd was eens een slechte nieuwe tijd
en
Vroeger was er ook een jeugd van tegenwoordig.
terug naar de