Busbrief 23

terug naar de

30 oktober 2005

N i e u w s i n B u s b r i e f f o r m a a t
__________________________________________________

______ Onderwerp: Echt heel oud __________________

Verhalen over oude en nieuwe bussen, aflevering 23

Met zomerse temperaturen in mijn achtertuin en de deur heerlijk open zit ik aan deze brief te werken. Het is eind oktober, jawel. Ik heb zelfs al weer vlinders gesignaleerd en ik verwacht binnenkort berichten over de eerste hooikoortspatiënten dus de strooiwagens kunnen wat mij betreft nog even op stal blijven staan. Het kan deze keer weer niet op maar ja, als het leeftijdsgehalte van de voertuigen ter sprake komt, zul je begrijpen dat het gewoon de moeite waard is. Uiteraard is het altijd wat moeilijker om gegevens van hele oude foto's te vinden en daarom staat er in het slot een oproep om hopelijk meer informatie boven tafel te krijgen.

Citosa begin jaren dertig. Over oud gesproken. Als er nog iemand in leven is die dit meegemaakt heeft dan moet die persoon binnenkort eens met het Guiness Book of Records gaan praten want dat is dan heel bijzonder. Op z'n vroegst is diegene 95 jaar oud en ik geloof nooit dat mensen die in die tijd een werkzaam leven lang op dit soort materieel hebben gereden de 100 hebben gehaald of zullen halen. We moeten dus opschieten met het vinden van zo'n menselijk exemplaar.

De onderneming heette aanvankelijk 'Cito' (Latijns voor 'snel'). Maar omdat een Haags taxibedrijf ook al die naam droeg werd het gewijzigd in 'Citos', later 'Citosa' omdat men dit beter vond klinken. Als iemand vroeg wat Citosa betekende dan luidde steevast het antwoord: 'altijd op tijd'.

Aanvulling van Rob S.: "Dit verhaal klopt niet helemaal. Vandaar mijn toelichting.
Bij de start in 1928 had Jelle Kok, de directeur, inderdaad de naam CITO gekozen. Het Haagse Cartografie bedrijf CITO maakte daar bezwaar tegen (via de rechter). De naam Citos was geboren maar dat zinde Jelle Kok niet. Aangezien hij voor 1928 in Parijs gewoond en gewerkt had, bedacht hij het volgende. Het bedrijf was een NV. Het Franse woord voor NV is Société Anonyme. De afkorting is SA en dat werd aan de naam Cito geplakt. Vandaar Citosa."

Citosa reed grofweg in het gebied Boskoop, Zoetermeer, Alphen, Woerden en Gouda, kortweg Het Groene Hart e.o. en was wat de WSM voor Den Haag, Delft, Naaldwijk, Rotterdam e.o., kortweg Het Westland, was. Samen vormden zij in 1969 Westnederland en de rest mag bekend geacht worden.

Op deze foto is mooi te zien dat een bus toen nog echt een opvolger van paard en wagen was, het is eigenlijk gewoon een paardentram met motor ervoor.

Een al meer gestroomlijnde vorm is hier terug te vinden in de carrosserie van de WSM 257, een Mercedes-Benz uit 1940. Een klimrek op het dak (achterzijde) en een heuse nooduitgang aan de linkerachterzijde maken van dit voertuig al een behoorlijk moderne autobus. Vermoedelijk een touringcar wachtend op passagiers in Amsterdam want een zoektocht op het internet naar de naam J.P.Wyers leverde hoofdzakelijk verwijzingen naar J.P.Wyers Industrie Handelsonderneming in de hoofdstad op. Ook in die jaren werd de zitplaats voor de chauffeur blijkbaar als laatste ontworpen en zo te zien moest ook in de jaren 40 de bestuurder van bescheiden formaat zijn.

Aanvullende informatie: Mijn zoektocht op het internet over de locatie van deze nostalgische touringcar is niet naar ieders tevredenheid verlopen. Ik kreeg van een aantal lezers hun twijfel of dat toch niet in Den Haag zou zijn geweest. Ik had eerlijk gezegd zelf ook een gevoel dat het allemaal nog niet klopte. Het blijkt nu dat Google een prima zoekmachine is maar toch niet alles weet. Van een gepensioneerd werknemer van de WSM, woonachtig te Loosduinen, kreeg ik het verlossende woord. J.P.Wyers heeft inderdaad aan de Prinsengracht in Den Haag gezeten dus deze foto is uit Den Haag en niet zoals werd vermeld, uit Amsterdam.

Een foto waar ik diverse vraagtekens bij plaats dus dit keer weer eens een oproep aan de kenners: dit is een Crossley maar verder? Het is duidelijk een periode later dan de bus van foto 2 met al de moderne koplampen en de dubbele deuren halverwege de wagen en na wat speurwerk kan ik melden dat deze wagens eind jaren veertig, begin vijftig in bedrijf genomen werden. Ze reden met gemak zo'n miljoen kilometer en de laatste ging met pensioen in 1962. Het is een vreemde bus des te langer je er naar kijkt want wat voor functie heeft dat deurtje rechtsvoor? (zie aanvulling hieronder). Je zou zoiets aan de bestuurderskant verwachten maar niet op deze plaats. Ook ontbreekt er een rechterspiegel en is het kentekennummer niet helemaal zoals ik het zou verwachten. Het sleepoog tussen de grill en de onderste rechter koplamp ziet er ietwat lichtzinnig uit en wat betekent de sticker met de hoofdletter B??? Allemaal vragen, wie het weet mag het zeggen. Omdat er Naaldwijk als bestemming te zien is, ga ik ervan uit dat het om een wagen uit onze regio gaat en met een beetje fantasie is aan de zijkant te lezen Westlandsche Stoomtramweg Maatschappij.

Nagekomen aanvullingen:

Op mijn vragen kwamen diverse antwoorden. Om te beginnen kreeg ik een link toegespeeld waarop duidelijk uit de doeken gedaan wordt hoe het zit met de kentekens in vroeger tijden. Op Wikipedia staat de kentekenplaatgeschiedenis staat alles wat je nodig hebt om op de hoogte te komen van onze nationale kentekenplaat. In de linkerkolom kun je nog veel meer achterhalen over het wel en wee van de voertuignummering maar de pagina die verschijnt na het aanklikken van bovenstaande link, verschaft in ieder geval duidelijkheid over de kentekennummers van foto's uit vervlogen jaren. De H van de wagens op foto 3 en 4 zijn nu verklaard.

Van Pieter Schelling, vroeger een WSM/Westnederland collega maar nu al sinds mensenheugenis bij de HTM, kreeg ik de volgende info toegestuurd:

"Even een reactie op foto 3. Volgens mijn WSM (hobby) administratie is dit de WSM 1401 Crossley SD 42/1 met een Beijnes carrossserie. Deze wagen had 46 zitplaatsen en kwam in 1947 in dienst, werd in 1954 verbouwd tot eenmanswagen en werd in 1959 afgevoerd. Het kleine deurtje rechtsvoor zou mogelijk voor de conducteur kunnen zijn, maar dat weet ik niet zeker. Vroeger reed de chauffeur alleen de bus en verkocht de conducteur de kaartjes. Naderhand werden dit soort bussen omgebouwd tot eenmanswagen en moest de chauffeur dus ook kaartjes verkopen.

Het kenteken H 38800 was een zg. provinciaal kenteken (de H stond voor Zuid-Holland).

Het kenteken H 38800 werd door de WSM eerder gebruikt en wel voor:

bus no. 28 (Mercedes-Benz/Uerdingen 1931-1938),

bus no. 82 (Saurer/Lith 1939-1943)

en bus no. 241 (Mercedes-Benz 1946-1947).

Dit soort kentekens werden later vervangen door landelijke kentekens en toen kreeg de 1401 het kenteken NB-48-90.

Voor wat betreft de B gok ik een beetje; volgens mij staat dit voor B wegen, maar dat weet ik niet zeker."

Aanvulling op 14-02-2012 van Gerard Kosterman over het rechterdeurtje en de hoofdletter B: "Bij de NBM mocht deze ruimte gebruikt worden door passagiers om hun grote bagagestukken als bijvoorbeeld koffers en wandelwagens tijdens de rit te vervoeren. Zij moesten deze bagage dan zelf in deze ruimte leggen en na het uitstappen ook zelf weer uit deze ruimte halen.
Ook gingen er vaak pakken kranten mee in deze ruimte, bijvoorbeeld vanuit Utrecht. Langs de busroute werden deze pakken kranten dan door krantenverdelers uit de bus gehaald. Ik heb het dan over avondkranten zoals het “Utrechts Nieuwsblad” en “Het Centrum”. Of dit bij andere busmaatschappijen ook allemaal zo gebeurde met bagage en kranten weet ik niet.
Misschien speciaal daarom stond er geen 2e stoel in het rechterdeel van de cabine van de NBM-bussen."
Over de B-letter kan ik het volgende vertellen: dat was een rond bord met een rode rand met daarin een zwarte ‘B’. Het heeft inderdaad met B-wegen te maken. Het betekende dat betrokken bus niet op B-wegen mocht rijden. B-wegen waren van mindere kwaliteit en een normale bus was te zwaar en/of te breed voor het wegdek.

Hier dezelfde soort wagen met dezelfde soort afwijkingen. Nog steeds geen rechterspiegel en een kenteken zoals hierboven al beschreven is. Een Crossley uit de tijd dat de meeste busbedrijven nog van de Nederlandse Spoorwegen waren. Dit was in de vijftiger jaren een heel populair onverwoestbaar bustype. De heren die ervoor poseren zijn onze voorgangers van weleer, in uniform maar om nou te zeggen dat het er strak uitziet, nee. De werkkleding is blijkbaar altijd al een heet hangijzer geweest en de 2e collega van links, trekt nog maar eens demonstratief aan een rokertje, dat zouden we nu niet meer durven doen toch? Misschien is er iemand onder de busbrieflezers die in een van die mannen een bekende herkent en wie weet de locatie? (als locatie denk ik aan Den Haag, de Varkenmarkt) Wil je meer weten over het Crossley-fenomeen dan kun je via deze link het een en ander lezen lezen.

Juni 2014, een aanvulling gekregen. Links op de foto (zonder colbert) is Dirk Krul herkend die in 1947 als conducteur in dienst kwam bij de WSM. Helemaal rechts staat chauffeur Rinus Hanevelt.

De tekst en de foto zijn geleend van het autobusarchief:

Op zaterdag 22 april 1967 om ongeveer 7.30 uur kwamen op de kruising Monnikendamplein/Volendamlaan een dienstwagen van lijn 6, de 1012, en een bus van lijn 56 van de WSM, de 4765 met Tinus van Lier aan het stuur, met elkaar in flinke botsing. De bus werd hierna, krap 8 jaar oud, voor sloop afgevoerd omdat het front van de bus en de voorzijde van het chassis zo zwaar waren beschadigd dat herstel niet meer haalbaar werd geacht!

De 4765 was nog in het WSM-blauw met op de flanken de tekst ‘Westlandse Streekvervoer Maatschappij’. Deze tekst was enkele jaren tevoren in de plaats gekomen van het bekende ‘Westlandsche Stoomtramweg Maatschappij’. In 1967 ontving de WSM haar eerste gele nieuwbouwbussen, de 7621 t/m 7624 en werd tevens een begin gemaakt met het ‘vergelen’ van de bestaande busvloot.

De 1012 was uiteindelijk de allereerste HTM-PCC tram die werd gesloopt. Hiermee werd op 4 augustus 1981 op het achterterrein van de remise Scheveningen een begin gemaakt. De 1012 had zich toen al, vanwege zijn vele aanrijdingen, de bijnaam ‘doodskist’ verworven.

De chef/controleur heeft het druk met het bekijken van de schade zoals aan zijn bedrijvige houding te zien is. (redactie)

Dit is geen onbekend tafereel in de archieven van menig liefhebber. Een WSM bus op het kippenbruggetje bij Calvé. Nu, sinds kort, een supermoderne brug na een langdurige reconstructie waar t.b.v. lijn 130 een futuristisch ogende brug een tijdswinst van enkele minuten bewerkstelligd. Maar hier nog lekker ouderwets een bus met een dubbele achteras met wagenparknummer 2798, een Daf-Verheulwagen uit 1960.

Foto 1 uit 1930, foto 2 uit 1940, foto 3 en 4 (misschien) uit de jaren 50 en foto 5 en 6 uit 1960. De cirkel is weer rond in het zwart-wit tijdperk.

Surftips:
De buslink deze week is Weer-verkeer.rubrieken.com Het actuele Openbaar Vervoer is hier een klein onderdeel van maar in combinatie met allerlei vervoers- en weersinformatie leek mij dit toch een aanrader. En vind je in het hoofdvenster niets meer van je gading dan kun je in de linkerkolom de alfabetisch gerangschikte rubrieken aanklikken en dan zit je zo nog wel een uurtje te surfen. Wil je echter in 1 keer weten of er files staan en wat de oorzaak is, klik dan eens op deze link en je bent in 1 oogopslag helemaal bij. Houdt de muis boven een geel vlakje en er verschijnt een korte toelichting. Trafficnet

Klik op:

Tot slot:

Nummer 23 zit er op. Leuk om zulke nostalgische plaatjes samen te voegen tot een busbrief. Deze week lag de nadruk op de WSM/Westnederland maar ook uit andere delen van het land heb ik aardige geschiedkundige kiekjes en daar vind ik t.z.t. wel een gaatje voor.

Met tijdloze groeten

Wim Koeleman (kameleon@ziggo.nl)

terug naar de